 |
| 17.yüzyıl Akaid Kitabı |
IV. Murad'ın saltanatında (1623-1640) yazılmış akaid- ilmihal kitabında ana babalara öğütler var; 17 .yy ilk yarısında yazılmış bu kitapta yeni yetme evlatları için analar babalara uyarılmış. Oğullarınızı ve kızlarının yaramaz meniden doğma çocuklarla arkadaşlıktan çalğı çegane dinlemeden, oyundan ve temaşadan, aşırılıktan, yalandan,hırsızlık yapanlarla arkadaşlık etmekten katı sakının!. Gerekçe şu; sabiler hemen eğilim gösterir etki altında kalır ve bağlanırlarmış.
Anlatılanlardan, o çağda subyancılığın, eşcniselliğin, seviciliğin yaygınlığı açık. Kandırma -ayartma; hali zihin(sabilik) çağında başladığından günahla korkutup sorumluluk yükleme, ana babalarla kocalara hava ediliyormuş. Günümüzün eğitsel uyarı ve yöntemleriyle örtüşen açıklamalarsa pedagoji tarihimiz için verilerdir.
Söz konusu kitapta " oğullarınızı aşık-peres oğlanlardan koruyun. Yani çocuğu, ona dikkatle bakıp aşıklık yüzü gösterenlerden gayetle sakınmalıdır. Çünkü ona da sirayet eder. Zira bulaşıcıdır. Bir de kekezlik ve yuvşaklık eden oğlanlar vardır. Bunlardan da sakınalar."
Çarşıda ve pazarda gezenler; Kişi kızını, oğlunu, karısını, cariyesini şunlardan korumalıdır. Bu hatunlar erlere karıştıklarından hayasız ve edepsiz olur. Nice sözler ve kelimeler işitirler. Örtülü hatunlar pazarda görüp işittikleriyle kulaktan aşık olurlar. Sonra isterler ki her gün çarşıya çıkıp gezeler.
Burnu önünde olup bir elinde asa, bir elinde tespih olan hatunlar; Bunları evlerine koymayalar, Bunlar ekseriya kodaşlık ederler. Bu hatunlardan ehlini ve ayalini sakınalar.
Kadınlar biri birilerine sahıka(sevicilik) etmek; Hemen erkek erkek livata etmek gibiridir. Hatununu ve kızını sakınmamak deyyusluktandır. Günahı zina etmek günahından da livata etmek günahından da ziyadedir. Ve kadirde gidilere(kadın pazarlayan,pezevenk) olan azap ziyadedir.
 |
| Hamse-i Atayi (Walters Sanat Müzesi) Herkes yattıktan sonra aynı yatakta basılan iki erkek |
Fahir feraceler giydirmek; Oğullarına fahir feraceler, sincefler, fahir kaftanlar libaslar ve kuşaklar ki ibrişimden ve gümüşten ola, fahir dolamalar giydirmeyeler. Nakışlı ibişten çakşır dizden yukarı ki görenlerin aklı gide ve ömründe oğlana meyl etmeyenler, zaruri meyl edeler. Bunlar hatunlar içindir ki erlerinin meyil ve muhabbetleri ziyade ola. Onları öpüp koçup kendi nefislerini tatmin edeler.
Nigarlara benzemek, öykünmek; Aklı olan oğluna süslü libaslar giydirmez, Bunlar avretlere mahsustur, erlerine güzel görünüp gelip cima edeler. Bir de nigar oğlanlar giyerler ki kendiye aşık edeler.
Şeytana uymak; Bir hatunda bir şeytan vardır amma bir oğlanda on sekiz şeytan vardır. Gece ve gündüz uzuvlarını güzel gösterirler ki aşık olasın. Şeytan sana yol bula. Hele bir kere safasını sür, bu fiil sana hoş ve gökçek gelir. Şeytan, - Ey kişi Allah kerimdir. Hele bu oğlan büyüyünceye dek tövbe etme safasını sür. Sonra tövbe edersin der.
#Tarih Dergisi, Sayı.4 (Eylül 2014), s.35