GELENEKSEL ISPARTA EVLERİNDE MUTFAK MİMARİSİ / KITCHEN IN TRADITIONAL ARCHITECTURE IN ISPARTA HOUSES

Isparta'da mutfak yapısı, mimari açıdan incelendiğinde, geleneksel Isparta evleri ve köy evleri olmak üzere iki farklı mimari yapı ortaya çıkmaktadır. 

Geleneksel Isparta evlerinde mutfağın sabir bir konumunun olmadığı görülmektedir. Birçok evde mutfak, zemin katta yer alırken iki katlı ve genellikle iç sofalı evlerde bazen üst katta bulunmaktadır. İç sofalı evlerde mutfağın üst katta ve odaların arasında yer aldığı sıkça görülmektedir. Üst katlarda arada kalan bu mutfak bölümü odalara göre daha dardır. Genellikle merdiven sahanlığının karşısısnda ve yaklaşık aynı ölçülerdedir.

Isparta evlerinde mutfak suları ile tuvalet sularının birbirine karışması uygun görülmediğinden, mutfak ve tuvalet farklı yerlerde planlanmıştır. Geleneksel ev mimarisinde mutfağın yerinin avlular ve kış evi denilen daha küçük ve kapalı odalar olduğu görülmektedir. Ev planlarında mutfağın, arka ve yan cephelerde konumlandırıldığı, günümüzde ise pek çoğunun geleneksel özelliklerinin yitirmiş olduğu görülmektedir. 

Yiyecek ve içeceklerin, kış hazırlıklarıın muhafaza edildiği kilerler, çoğunlukla zemin katların bir köşesinde yer alırlar. Bu mekanlar küçük pencerelerle aydınlatılmaktadır. Her evde bir kiler odası bulunmaktayken sonradan ihtiyaçların ve yaşam tarzının değişmesi sonucu bu mekanların da farklı işlevlerde kullanıldığı ve daha sonraları kullanılmayıpp bunun yerine depo,odunluk olarak kullanılmaya başladıkları düşünülmektedir. 

Bazı kaynaklarda evlerde oturmak, dinlenmek ve yemek pişirmek gibi işlevler için yapılan mekanlara "tandırevi", genellikle ekmek pişirilen odalara "ekmek evi" ve bazı evlerde üst katta, iki oda arasında kalan ve kiler işlevi gören mekanlara da "ara evi denildiği belirtilmektedir. 

Geleneksel Isparta evlerinde odaların dışında bazen sofada ocak olabildiği gibi, ekmek evi olan ya da ağa evine benzer büyük evlerin avlsunda genellikle bir ocak bulunmaktadır. Bu tür ocaklara "sac ocağı" ya da "kazan ocağı" denilir. Ekmeklerin veya yemeklerin bir kısmının burada pişirildiği bilinmektedir. Geçmişte sayıları oldukça fazla olan bu ocakların yıkıldığı ya da tahrip oldukları görülmektedir. 

Köylerdeki evler eski ve yeni olmak üzere ikiye ayrılır. Yeni tip yapılar daha çok betonarme,iki veya üç katlı kullanım alanlarının tamamı evin içinde olacak şekilde inşa edilmektedir. Eski tip yapılar ise genellikle tek veya iki katlı taş,kerpiç ve ahşap yapılardan oluşmaktadır. 

Tek katlı eski yapılarda evlerin içinde mutfak, oturma ve yatak odaları, banyo gibi bölümler bulunmmaktadır. Tuvalet ve depo gibi bölümler genellikle evin dışında inşa edilmiştir. Ayrıca bu yapılardan bağımsız olarak evlerın yan taraflarında bir oda büyüklüğünde kiler diye tabir edilen ek binaların olduğu da görülmektedir. 

İki katlı eski yapılarda ise evlerin üst katları genellikle oturma ve yatak odaları gibi bölümlerden oluşmakta, alt katlarda mutfak, ambar,kiler ve bodrum gibi bölümler yer almaktadır. İki katlı evlerdeki bu bölümlerin çokluğu özellikle yiyeceklerin hazırlanması ve saklanması için uygun ortamların oluşmasına imkan sağlamıştır. Mevsimlere göre hazırlanan veya saklanması gereken kurutulmuş malzemelerin muhafaza edilmesi bu bölümler sayesinde kolaylaşmıştır. 

Köylerdeki mutfaklar genellikle diğer odalara göre daha dar ölçülü yapılmıştır. Bu sebeple sadece yemek yapmak için kullanılmakta ayrıca mutfaklarda oturulmamaktadır. Yemeklerin dışındaki tüm hazırlıklar kiler diye tabir edilen yerlerde yapılmaktadır. 

Mutfak olarak kullanılan odalar genellikle ev sahibinin ya da evi yapan ustanın uygun gördüğü yer de olarak şekllde duvarlara oyulmuş ocaklar bulunmaktadır. Bu ocaklar vazı evlerde hala kullanılmakla birlikte evlerin çoğunda işlevini yitirerek kapatılmış veya içlerine tüplü ocak yerleştirilmiştir.Mutfakların içinde bulaşıkların yıkanabilmesi için lavabolar bulunabildiği gibi bazı evlerde bulaşıkların avluda veya bahçedeki çeşmelerde yıkandığı da görülmektedir. 

Mutfaklarda ayrıca üzerlerinde oyma ve süslemeler bulunan ahşağ kapılı gömme dolaplar ve yetişkinlerin uzanabileceği yükseklikte tahta raflar vardır. Yiyecekler dolaplara, küçük boyuntulu mutfak malzemeleri de buralara konulmaktadır. 



KAYNAKÇA
ISPARTA MUTFAĞI “Geleneksel Tatlarımızdan Seçmeler”, 2014, Isparta 
ISPARTA, “Eski Isparta Evleri”, Isparta Valiliği, Ankara, 2007.

BUNLAR DA İLGİNİZİ ÇEKER