Eli Belinde Motifi, ilk çağlardan beri erkeğin biyolojik rolü tam olarak bilinmemekteydi. Kadının tek başına insan doğuran bir varlık olarak görülmesi, onu ana tanrıça yapmalarına ve tapmalarına neden olmuşlardır. Anadolu halı ve kilim dokuma tekniklerinde bu ana tanrıça heykelciklerine benzeyen “eli belinde” olarak adlandırılan bir motif olarak karşımıza çıkmaktadır. Dişiliğin sembolü olarak bilinen motif ayrı zamanda bereket, mutluluk ve neşeyi de sembolize etmektedir. Eli belinde Motifi,“Aman kız, ata binen kız, çocuklu kız, gelin kız” olarak Anadolu’da adlandırılmaktadır.
Koç Boynuzu Motifi, kirkitli dokuma tekniğinde köşeli ve geometrik bir biçim olan bu motif Anadolu dışındaki Türk topluluklarında “koçboynuzu” olarak adlandırılmıştır. Bu motifin yer aldığı dokumalar “boynuzlu yanış, koçlu yanış, gözlü koç ve koçbaşı olarak da adlandırılmıştır. Kuvvet, bereket ve erkeklik sembolü olarak dokunmuştur.
Bereket Motifi, genellikle koçboynuzu ve eli belinde motifleriyle birlikte kullanılmaktadır. Evlilik, çiftleşme, üreme ile alakalı anlamlar içermektedir. Doğanın yeniden doğuşunu simgelemektedir. Anadolu’nun her yöresindeki dokumalarda farklı biçim ve özelliklerde görülmektedir.
Göz Motifi, geometrik üçgen formdan meydana gelen göz motifi bunun yanında kare, eşkenar dörtgen, dikdörtgen ve haç şeklinde de uygulanmaktadır. Nazardan korunma amacıyla dokumalarda kullanılmaktadır.
Çengel Motifi, Anadolu dokumalarında halı ve kilimlerde sıkça kullanılan bir motiftir. Anadolu’da “çakmak, eğri balık, küçük karabalık” olarak da anılmaktadır. Oğuz boylarından Bayındır aşiretinin imi olarak da kullanılmaktadır.
Pıtrak (Bıtırak) Motifi, pıtrak, tarlalarda bulunan ve dikenleriyle insanların ve hayvanların tüylerine yapışan bir bitkidir. Türk dokuma sanatında pıtrak, stilize olarak sembolize edilmiştir. Bolluğu ve bereketi ifade etmektedir. Denizli, Afyon Türkmen dokumalarında heybe, at örtüsü, beşikörtüsü ve çuval gibi eşya üzerinde sıkça rastlanmaktadır.
Su Yolu Motifi, adını Ege Denizi’ne dökülen Menderes (Meanderos, Meander) Nehri’nden alan bu motif, bedensel ve ruhsal temizliği, hayat akışını, bilgeliği, yeniden doğuşu sembolize etmektedir.
Muska Motifi, nazarlık ve muska motifleri, belirli özelliklere sahip kişilerde bulunduğuna inanılan; insanlara, hayvanlara, mala, mülke zarar veren bakışlardan kaynaklanan ve öldürücü etkisi olduğuna inanılan nazara karşı kullanılan motiflerdir. Korunma amaçlı olarak dokumalarda kullanılmıştır.
Akrep Motifi, sembolik olarak şeytanın ruhunu temsil eden akrep motifi, Anadolu dokumalarında dışarıdan gelebilecek kötülüklere karşı korunma amacıyla kullanılan motiflerden biridir.
Hayat Ağacı Motifi, Şamanizm kökenli olan bu motif, Orta Asya kaynaklarına göre ayak ağacı olarak bilinmektedir. Dünyanın merkezi olarak kabul görmekte, yeraltı ve gökyüzü seyahatinde merdiven işlevi görmektedir. Anadolu motiflerinden de “Can Ağacı” olarak da kullanılır. Ölümsüzlüğü simgelemektedir.
El, Parmak ve Tarak Motifleri, bu motif, Anadolu’da ana tanrıça Kibele’den başlayarak Meryem Ana’ya kadar süren, İslamiyet’in kabulüyle birlikte “Fatma Ana Eli” olarak da adlandırılarak günümüze kadar ulaşmıştır. Araplarda ise “Hamse Eli” olarak adlandırılan bu motif sadakat, sabır, kudreti simgelemektedir
Kurt Ağzı Motifi, ilk insanlar vahşi hayvanlardan korkmuşlardır, bunlardan korunma amacıyla kurt dişi, yılan kemiği gibi hayvan parçalarını yanlarında taşımışlardır. Stilize şekilde dokunan bu motif iyimserliğin ve korunmasının simgesidir.
Sandık Motifi, kızlar için evlilik öncesi hazırlanan çeyiz sandığının stilize edilmiş halidir. Sandık motifi, genelde evlilik ve çocuk isteğini simgeliyor olsa da, bazı yörelerde tabut ve ölüm temalarını da taşıyabilmektedir. Bazı kültürlerde doğum ve çoğalma yaşam anlamına gelirken, bazılarında ise yaşamın sonu yani ölüm anlamına gelir ve ikisi de “sandık” motifiyle simgelemektedir. Motif, kare bir şeklin tekrarlanmasından oluşur. Kare; kuzeyi, güneyi, doğuyu, batıyı, yeri, göğü yani evreni simgelemektedir.
KAYNAKÇA
Yusuf Durul, “Halı ve Kilimlerde Kız Motifleri”, Türk Etnografya Dergisi, Sayı 1, Ankara, 1956, s. 92.