 |
| Kuzey Afrika |
İslam dünyasında din çoğu zaman devletin politikasını da belirleyen bir faktördür. Devlet yapılarının çoğunu dini yapılar oluşturuyordu. Dini yapıların ağırlık merkezini de camii meydana getirmekteydi. Camii hangi İslam ülkesinde olursa olsun planını din kurallarından almıştır. İslam yapıları arasındaki benzerliğin bir başka nedeni de doğudan batıya uzanan İslam ülkelerinin aşağı yukarı aynı iklim kuşağı üzerinde bulunmalarında aranmalıdır. İslam ülkeleri genel olarak Avrupadaki ülkelerle karşılaştırılırsa daha sıcak, daha kuru ve daha ışıklı oldukları görülür. İslam ülkelerindeki dini ve sivil yapılarda şadırvan ve havuza büyük ölçüde yer verilmiştir.
 |
| Kahire, Baybars Camii |
Dolayısıyla İslam ülkelerinin bulunduğu iklim kuşağı,bu coğrafya üzerinde (Fas,Cezayir,Tunus,Mısır,Libya) inşa edilen yapıların plan özelliklerinin şekillenmesinde etkili olmuştur.707-715 yılları arsında Şam’da inşa edilmiş olan Emeviye Camii avlulu ve revaklı bir yapı olup bu yapıdan sonra inşa edilen bir çok yapıya plan şeması bakımından öncülük etmiştir Kuzey Afrika toprakları üzerinde inşa edilen camiler, genellikle avlulu yapılardır.Avlunun ortasında ise şadırvan uygulamasına yer verilmiştir.Ve bu yapılar geniş bir alanı kaplayan, dikdörtgen planlı yapılardır.Bu plan şeması doğrultusunda inşa edilen yapıların harim kısımları mihraba dik ya da paralel olarak uzanan sahınlardan oluşmaktadır.Mihrap önü mekanları ise kubbe ile örtülmüşlerdir.Ve bu tür yapılarda mihrabın önünde yer alan sahın, genellikle diğer sahınlara göre daha geniş ve yüksek tutulmuştur.Bu tür yapıların giriş açıklıkları ise anıtsal bir görünüme sahip olan taç kapılardır. Yapıların minareleri ise genellikle kuzey yada güney köşelerde bulunmaktadır. Cezayir’in Tlemcen kentinde yer alan ve Murabıtlar döneminde inşa edilen Tlemcen Ulu Camii bu plan özelliklerinin uygulandığı örneklerden biridir. Bu dikdörtgen plan şemasının yanı sıra kare plan şemasının uygulandığı yapılar da mevcuttur. Bu tür planlarda sahınlar mihraba paralel uzanmaktadır.Memluklular döneminde inşa edilen Kahire Baybars Camii kare planlı olup,mihraba paralel altı sahından oluşur ve yapı dört eyvanlıdır.Kahire’nin kuzey batısında bulunan Kayıtbay Külliyesi ise, cami, medrese, sebilküttab ve türbenin yanı sıra bir takım tali birimlerden oluşan avlulu bir yapıdır.
 |
| Tlemcen Camii Planı |
Kuzey Afrika ülkeleri üzerinde inşa edilen medreseler kare bir avluya sahip olup genellikle eyvanlı yapılardır..Eyvanların etrafında oda uygulamalarına yer verilmiştir.Ayrıca eyvanların ortasında yapının avlusu yer almaktadır.Memluklular zamanında inşa edilen Kahire Sultan Hasan medresesi bu yapı türüne iyi bir örnektir.
Kuzey Afrika ülkelerinde inşa edilen bir diğer yapı grupları olan saray ve kaleler de avlulu yapılar olup avlunun etrafı revaklar ile çevrilidir.Bu tür yapılarda revakların etrafında odalar mevcuttur ve bu odaların bulunduğu köşeler, kuleler ile desteklenmiştir.Kaleler genellikle askeri amaçlar doğrultusunda yapılmış ve şehre hakim noktalara inşa edilmişlerdir.Örneğin Kahire Kalesi’nin bulunduğu tepe üzerinde eskiden bir Roma garnizonunun olabileceği belirtilmektedir.
Yetkin,S.K.,İslam Sanatı Tarihi,Ankara 1954
Yetkin,S.K.,İslam Ülkelerinde Sanat,İstanbul 1974
Hattstein,Markus;Delius P,İslam Sanatı ve Mimarisi,İstanbul 2008