DEVŞİRME MALZEME KULLANIMINDA; ATABEY,ERTOKUŞ MEDRESESİ ÖRNEĞİ / USE THE SPOILEN MATERIALS IN ATABEY, ERTOKUŞ MADRASA SCHOOL

Atabey Ertokuş Medresesinde geçmişten günümüze kadar her dönemin izini bulmak mümkündür. Roma döneminde “Agrae” olarak bilinen yerleşim daha sonra Bizans döneminde de yoğun olarak kullanılmıştır. Anadolu’ya Türklerin gelmesiyle birlikte, Bizans’tan alınan kentte imar faaliyetlerine başlanmıştır. Anadolu Selçuklu Devleti Antalya ve çevresi subaşılığını yapan Mübazereddin Ertokuş, adına bir medrese yaptırmıştır. Medresenin inşasında yoğun devşirme taş kullanımı mevcuttur. Bazı araştırmacılar medresenin temellerinde bir kilisenin (Aziz Georgios Kilisesi) varlığından söz etmektedirler, diğer araştırmacılar ise eski Agrae kentinden devşirme taşların getirilmiş olabileceği tezini savunmaktadırlar.

Medresede kullanılan devşirme malzemelerin çoğu bezemelidir. Yapıda avluyu kuşatan mekânlarda, eyvandan türbeye açılan kapı lento ve sövelerinde dış cephede devşirme taş kullanımı mevcuttur. Devşirme taşların bir kısmı tahrip olmuştur. Devşirme malzemelerde geometrik bezemeler, çok kollu yıldızlardan ve genellikle düğüm motifleriyle birbirine bağlanan eşkenar dörtgenlerden oluşmuştur. Bitkisel bezeme olarak, kenger yaprakları, servi ağaçları, stilize bitkisel formlar, vazodan çıkan bitki süslemeleri kullanılmıştır. Bunun yanında figür ve büstte kullanılmıştır. Figürlerde fantastik yaratıklara yer verilmiştir, korkuluk levhasında grifonlardan oluşan bir süsleme yer almaktadır.  İnsan büstüne de rastlanmaktadır.  Dış cephede bulunan kabaca yontulmuş insan büstünün geç antik devre aittir. Bunun dışında diğer kullanılan devşirme taşların birçoğunun geç Roma dönemine ait süslemelerle süslendiği görülmüştür.

Devşirme malzemeler orijinalinde korkuluk payesi, korkuluk levhası, söve, lento ve üzerindeki frizlerin genelde arşitrav olarak kullanılmıştır. Ayrıca yapıda da işlevlerine uygun olarak kullanılmıştır.

Atabey Ertokuş Medresesinde kullanılan devşirme taşlarına benzer formlarda süslemeler Eğirdir, Dündarbey Medresesinde de kullanılmıştır ayrıca şu anda Isparta müzesinde sergilenen bazı arşitrav, söve ve lento parçalarındaki süsleme detayları da Ertokuş medresesinde kullanılan devşirme taşlara benzemektedir. Eğirdir, Dündarbey Medresesinde kullanılan devşirme taşlarla benzerlik bulunması, yakın coğrafyada yer almaları belki de devşirme taşların aynı antik yerleşim biriminden ya da yapısından getirilmiş olma ihtimalinin olduğunun göstergesi olabilir.

            Yapıda bulunan diğer bezemeli taşlar, Anadolu Selçuklu süsleme sanatı geleneğindir. Medresenin taç kapısı süsleme programı ile diğer Anadolu Selçuklu taç kapılarında görülen benzer süsleme programlarına sahiptir. Taç kapının en dıştaki bordürde kullanılan zikzak bezeme; Alay han, Iğdır kervansarayı, Kayseri Sultan hanı taç kapılarında, ikinci bordürdeki yay bezeme; Aksaray Sultan Hanı’nda avlu kemerinde, Kayseri Sultan Han’ında köşk mescitte, üçüncü bordüründe kullanılan çokgen formları; Alay hanı, Avanos Sarı han, Karatay hanı, taç kapılarında benzer bir varyasyon olarak kullanılmıştır. Taç kapı kuşatma kemerinin üzerinde yer alan madalyon Aksaray, Zinciriye medresesi taç kapısında kullanılmıştır. Taç kapı nişlerinde kullanılan zikzak bordür; Goncalı Akhan, Karaman İbrahim Bey imareti taç kapılarında, Kayseri Sultan hanı köşk mescitte de benzer bir uygulamaya yer verilmiştir. Giriş açıklığı basık kemer altında bulunan kısa tutulan meander süslemesi; Erzurum Çifte Minareli Medrese, İstanbul Kılıç Ali Paşa Camii karşımıza çıkmaktadır

Bir yanda silmelerle karelere ayrılmış üç bölüm ile yanlara burmalı sütunlarla atılan yuvarlak kemerlerle biçimlendirilen nişler içinde bezemeler yer alır. Yandaki kare panonun yüzeyindeki bezemeler sekiz yapraklı çiçek motifi, yanında eşkenar dörtgen içinde bulunan dört yapraklı çiçek motifi, yanında karşılıklı yerleştirilmiş sekiz yapraklı çiçek ve nişler içinde stilize bitkiler yer almaktadır.

 

Ortada silmelerle karelere ayrılmış üç bölüm ile yanlara burmalı sütunlarla atılan yuvarlak kemerlerle biçimlendirilen nişler içinde bezemeler yer alır. Ortadaki kare panonun yüzeyindeki bezemeler tahrip olmuştur. Diğerlerinin yüzeyi köşelerde düğüm motifiyle panoya bağlanır. Yuvarlak nişler içinde stilize servi süslemesi yer almaktadır.

Bir önceki sövenin süslemesine benzer süslemeler yer almaktadır. Silmelerle bölümlere ayrılmıştır. Her bölümde birer madalyon ve madalyonların içinde stilize bitkiler mevcuttur. Sövede ikinci madalyonun içinde haç motifi yer almaktadır.

Süsleme derin oyma tekniğiyle yapılmıştır. Yatay silmelerle iki bölüme ayrılan süslemenin üst bölümünde yuvarlak kemerlerle birbirine bağlanan nişler içinde biri boş tekrar eden akanth yaprakları ve vazodan çıkan çiçeklerle süslenmiştir. Üst alt bölümde ise çift sıra dizisi frizi yer almaktadır. Üst silme yivlerle hareketlendirilmiştir.

Yatay silmelerle bölüme ayrılmış süslemede birbirine düğüm motifiyle bağlanan madalyonlar ve birbirini çapraz kesip bağlanan eşkenar dörtgenlerden oluşan süsleme bulunmaktadır.

                         

Yüzeyi eşkenar dörtgenin kenar ortayları ile ortasındaki yuvarlak madalyonlarla süslüdür. Dörtgenin dikey eksenlerinde geometrik birer düğüm, ortasındaki madalyonun yatay ekseninde palet motifi bulunur. Madalyonların ortasında grifonlar yer alır.