 |
| Tur-Abdin Bölgesi |
Süryaniler, yaklaşık 5.000
yıllık geçmişleriyle Mezopotamyanın en eski halklarındandır. Kendilerini
mezapotomyada yaşamış olan akad, asur, babil ve aram medeniyetlerinin mirasçısı
olarak görmüşlerdir. Süryani sözcüğü Suriye kavramından ortaya çıkmıştır.
Türkiye’de Midyat, mardin; Suriyede şam süryanilerin yaşam merkezleridir.
Süryaniler Sami topluluğundan gelen ve bugün bilinen bir mezheptir. Süryaniler,
Petrus ve Thomas’ın telkinleriyle Hristiyanlığı kabul etmişlerdir. İlk dini
merkezleri Antakya’dır. Ayrıca Antakya o dönemde Suriyenin de başkentidir.
Süryanilerin ırkları Aramilerden gelir. Aramiler pagan inanışlıdır.
Süryanice Sami dilinin Aramca grubuna girer. Aslında kendi başına bir dil değil suriye’de bir lehçedir. Bu dil doğu roma tarafından da kullanılmıştır. En önemli özelliği İsa’nın konuştuğu dil olmasıdır. Arapçanın yaygınlaşması ile yoğunluğunu kaybetmiştir.
Süryani Mimarisinin plan
özellikleri
İnşa malzemesi kesme taştır. Yapıları çok
avlulu ve çok katlıdır. Yapılarında revaklı avlu ve giriş holü bulunur. Plan
bakımında Osmanlı hanlarına benzemektedir. Süsleme olarak çağının örnekleri
olan Gürcü ve Ermeni yapılarından ayrılmaktadır. İç içe avlular sıklıkla tercih
edilmiştir. Bu avlular birbirine merdivenlerle bağlanır. Kiliselerin apsisi
dışa taşkın olmaz. Genellikle kiliseler enine dikdörtgen planlıdır. Dıştan
kapalı kale görünümündedir. Manastırın ortasında kilise bulunur.Enine dikdörtgen planlı:meryem
ana kilisesi- mor abraham ve mor yakup manastırı örnektir.Tek birimli
apsisli:mor augen manastırı.Bazilikal planlı: girmeli mor yakup manastır
kilisesi.Dehlizli planlı; Silvan Meryem kilisesi. İrişan manastırı cephe
düzeniyle ermeni- gürcü yapılarına benzer.
TURABDİN: turabdin
ismi sğryanicede allahın kullarının adı anlamına gelir. Midyat merkez olmak
üzere mazı dagı, musaybin, cizre ve dicle nehri arasında kalan bölge olarak
tanımlarnır. Özellikle süryani ortadoks dini mimarisi acısından zengin bir
bölgedir.
MONOFİZİZM: 5-6yy
larda ortaya cıkan hiristiyanlıgın bir koludur. İsanın hem insan hem tanrı olan
tek bir tabiyatı bulundugunu ortaya süren bir akımdır. Baba ile ogulun
birligini ileri süren Meryeme ise tanrının annesi niteliğini atfeden teolojik
bir akımdır. Monofizizm 451 yılında Kadıköy konsili tarafından sapkın ilan
edilince bu görüşü benimseyen Kıpti, Süryani ve Ermeni kiliseleri konsilin
kararını reddedip etnik kiliselere dönüşmüşlerdir.
Trapeza: Manastırlarda
bayram yemekleri bir arada yenmektedir. Dolayısıyla bir yemekhane kültürü de
vardır. Bu yemek salonuna Trapeza adı verilir. Trapeza odasının doğusunda apsisde bulunur. Yemekhane yemekten önce
duaların edildiği bir mekan olduğu için kutsal sayılabilir. Trapeza aynı
zamanda taşa oyulmuş yemek masalarına verilen isim olarak da kullanılır.
Katalikon :
Manastırlardaki ana kilise yapısına denir.
Manastırların Özellikleri : Bizans
mimarisinde manastırların kırsal kesimde ve kent içinde manastırla bulunabilir.
İster kent içinde olsun ister kent dışında olsun manastırlarda çevre duvarları
ile sınır oluşturulmuştur. Çünkü kent içinde mahremiyeti, kent dışında ise
doğadan korunmak için, güvenlik amacıyla gereklidir. Manastırların merkezinde
bir ana kilise bulunur. Bazen ikinci bir kilise ve şapel de olabilir. Yaşam
birimi olarak da odada hücreler görülür. Yemek yemek için yemekhane bulunur.
Buna trapeza denir. Kiler ve ocak da bulunkatadır. Çevre duvarlarına bitişik
oda’larda bulunabilir. Bu odalar çok katlı da olabilir. Su ihtiyacını
karşılamak için Sarnıçlarda bulunabilir.
Deyrulzafaran Manastırı 1600 yıllıktır. İlk olarak güneşe tapanlar burayı mabet olarak kullanmışlardır. Manastır 1293'ten 1932'ye kadar Süryanilerin patriklik
merkezi olarak kullanılmıştır. Manastır adını yörede çok sık yetişen
"Safran, kekik bitkisinden almaktadır. 365 odadan ibaret olan bu
muhteşem yapı Mardin'in
Mor Yakup Manastırı Deyrulzafaran'ın bir kilometre kuzeyindedir. Ünlü Süryani yazar ve
tarihçisi Suruçlu profesör Mor Yakup'un adıyla tanınmıştır. İki kilisesi
vardır. Birinci veya ikinci asırda inşa edilmiş ve kayanın içine oyulmuştur
Mor Gabriel Manastırı M.S
397 yılında inşa edilmiştir. Midyat'ın 18 km doğusundadır. Bir zamanlar
içerisinde sayısız kitap bulunan bir kütüphane ve binlerce öğrencinin eğitim
gördüğü bir teoloji fakültesi varmış. Süryanilerce çok önemli bir yapıdır.
Güneydoğuda yaşayan Süryanileri dini açıdan temsil eden metropolitin makamı
buradadır.
Meryem Ana Kilisesi Bu kilise bir manastır yapısının grubudur.
Kare planlıdır. Ortası kubbe , yanlar yarım kubbe ile örtülüdür. Apsis yan
odaları vardır. Giriş revakı bulunur. Enine planlıdır. Kubbe geçişleri
tromplarla sağlanmıştır. Birden fazla terasa bağlı bahçeler ve avlular vardır.
Mor Abrohom Manastırı Birden fazla avlu içinde 3 tane kilise vardır.
Mor Augen Manastırı Manastırın revaklı bir avlusu ve avluya açılan kiliseleri bulunur. İçinde
mezar şapelide vardır. Diğer gördüklerimizden farklı bir planı vardır.
Kiliselerden bi tanesi Meryeme atfedilmiştir.
Barthelomeus Manastır
Kilisesi İrişan Albayrak köyünde bulunur. Ortodoks manastır kilisesidir.
Dikdörtgen bir plana sahiptir. Giriş avlusunun üstü örtülüdür. Enine bir üstü
kapalı giriş holü bulunur. Naos, apsis ve yan odaları bulunur.
Girmeli Mor Yakup
Kilisesi İki kilisenin bitişik olduğu için bir bazilika örneğini andırır.
Yanında mezar şapeli olan bu yapının giriş holü bulunur. Çok yalın bir
komplekstir.
Silvan
Marian (Meryem ) Kilisesi Apsisi
ve pastaphorion odaları dışa yansımış bir örnektir. Asıl farklılık karedir.
Naus ve çifter sütünlu bir galeri olması
farklılığı gösterir. Selanik Ayasofyasına benzer bir örnektir.