ISPARTA RUM EVLERİ / GREEK HOUSES IN ISPARTA

Genel olarak bir ailenin oturabileceği şekil ya da büyüklükte yapılmış barınaklara ev denilip[1], ev kelimesinin Türkçe karşılığının ise “iv” veya “yiv” olduğu ifade edilmektedir.  Ev kelimesi değişik Türk lehçelerinde “ep, üy, öy, üw” gibi şekillerde görülebilmektedir[2]. Sözcük anlamı barınak, çadır veya bazı lehçelerde kadın ve aile anlamına gelmektedir. Yapılan arkeolojik kazılar sonucunda insanoğlu mağaraları bırakıp vadilerde ve ovalarda yaşamaya başladığı çağlardan itibaren ev yapmaya başlamıştır[3].

Yaklaşık 11.000 yıldır kendi sosyolojik, fizyolojik, estetik ve ekonomik ihtiyaçlarına göre Anadolu’da ev yapılmaktadır. Kerpicin kullanılmasıyla ev mimarisinde büyük bir gelişme yaşanmış, bu malzeme ile birlikte büyük köy yerleşmeleri kurulmuştur. Daha sonraki dönemlerde ise ev tasarımının da tarihsel gelişme sürecinde birçok safhadan geçtiği, her bölgenin iklim ve malzeme şartlarına bağlı olarak değişik ev tiplerinin ortaya çıktığı görülmektedir.  Başlangıçta ev, en temel gereksinimlerin en pratik çözümleri biçiminde tasarlanmıştır.

Temel yaşama birimi oda ve odalar arasındaki ortak alana göre evler; sofasız, dış sofalı, iç sofalı ve orta sofalı evler olarak belirlenmektedir[4]. Sofa tipine göre yapılan bu klasik gruplandırmaya göre, geleneksel Isparta evlerinin plan şemaları incelendiği zaman genellikle “iç sofalı” ve “dış sofalı” olmak üzere iki tip olduğu görülmektedir.

Sofaya göre yapılan bu ayırıma göre Isparta Rum evleri plan özellikleri itibariyle “iç sofalı” plan tipine girmektedir. Arkeolog Doğan Demirci, “Isparta Evleri” sofaya göre yapılan ayrımında Rum evlerini de iç sofalı plan tipine ait olduğunu yazmıştır .                           

İç sofalı evler, odaların bir sofranın iki yanına dizildiği evlerdir. Bu plan tipi genellikle, Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinde karşımıza çıkmaktadır. Isparta’da yaygın olan bu plan tipi genellikle iç sofalı plandır. İç sofalı plan tipleri “kamyarık” olarak da adlandırılmaktadır. Bu ev tipinde sofa evin planını ortadan ikiye böler, odalar iç sofanın her iki tarafında yer alırlar. Isparta’daki Rum evleri; iç sofalı evlerde genellikle sağlı sollu ikişer odanın iç sofanın etrafına dizilmekte olduğu görülmektedir.
Dış kapı iç sofaya açılmakta, bahçesi bulunan evlerde bahçeye geçiş de genellikle iç sofa vasıtasıyla olmaktadır. Bodrum ve tek kattan oluşan evlerde yaygın olarak görülmektedir. Bu tipteki evlerin bodrum katları depo veya mahzen olarak kullanılmıştır. İki katlı evlerde ise plan üst katta kendini tekrarlar. Detaylarda ise yüksek kabartma olarak yapılmış alçı süslemeler görülmektedir. Kenger yaprağı süslemelerde kullanılmıştır. Rum konutlarının mimari karakteri 19.yy 2.yarısından itibaren Ege’den başlayarak değiştiği ve antik unsurların mimariye yansıdığı görülmektedir.



                                        Çizim 1. Isparta Rum Evleri Cepheleri (Çizen; Doğan Demirci)

Isparta’daki Rum evlerinin cephe düzenlerine bakacak olursak evlerin değişik açılardan incelenmesi mümkün görünmektedir.  Ancak her ne açıda incelenirse incelensin bütün Isparta evlerinin belli kıstaslara göre gruplandırılması mümkün olmamaktadır.  Şöyle ki, evler çok değişik özelliklere sahiptir. Ancak büyük çoğunluğu oluşturan evlerin belli başlıklar altında anlatılması,  bunun yanında istisnayı oluşturan tiplerden de bahsedilmesi uygun olacaktır. Isparta evlerinde cepheler iki bölüm halinde incelenebilir. Bunlar; İki katlı olup,  üst katları çıkmalı cepheler.  Bu tip evlerde genellikle zemin katta ortada dikdörtgen formlu bir giriş kapısı bulunmaktadır.  

Bütünüyle kesme taştan yapılan evler, kesme taşla profillendirilmiş kapılar, bazen giriş sahanlığı cephede üçe ayıran sütunçeler, çoğunda yer alan üçgen alınlık ve içbükey saçaklar ilk etapta göze çarpar. Yapıların içinde pek fazla süslemeye rastlanmamıştır. Kapı ve pencere söveleri taştandır. Dişli taş köşebentler, kapı nişleri ve cephe köşelerinde kullanılmıştır

Alınlık bulunan evlerin bir kısmında alınlığın ortasında bir alçı madalyon yer almaktadır. Alınlık içinde bulunan madalyonlar genellikle alçı malzemelidir, bitkisel süslemelerle oluşturulmuş madalyonun içinin bazen boş bazen de tarihle doldurulduğu gözlenmiştir.

Fotoğraf 1. Alınlık Örnekleri

Isparta Rum evlerinin cephelerinde hareketlendirme unsuru olarak, köşebentler kullanılmıştır. Köşebentler, düzgün kesme taştan yapılmış, genellikle hareket sağlamak için dişli olarak kullanılmıştır (Fotoğraf 1).
                                                                        Fotoğraf 2. Köşebent Örnekleri

Evlerdeki diğer süsleme unsurlarına baktığımızda girişlerde cepheyi hareketlendirmek amacıyla, köşe sütun başlıkları kullanılmıştır. Köşe sütunları girişteki sertliği yumuşatarak yapıya daha güzel hava katmıştır. Sütun başlıkları; kenger yapraklarıyla süslenmiş, profillendirilmiş kademelendirilmiş başlıklardır (Fotoğraf 2).



Fotoğraf 3. Tavan Örnekleri

Evlerin içi de pek fazla süslü değildir, Evlerde tavanlar genellikle düz ve ahşaptandır. Tavanlarda süsleme genel bir bordür içerisinde baklava, birbirini kesen çizgilerden oluşmuş süslemeye sahiptir (Fotoğraf 3).


Fotoğraf 4. Malzeme, detay

Evlerde genellikle malzeme düzgün kesme taştır. Bazı evlerde ise sadece giriş cephesi düzgün kesme taş olarak inşa edilmiş, diğer cepheler yığma moloz taşla yapılmıştır. Fevkani yapıların bazılarında ise, su basman seviyesine kadar moloz taş, üst tarafı düzgün kesme taş kullanılarak inşa edilmiştir.


BUNLAR DA İLGİNİZİ ÇEKER

MESUT ÇELİK

[1] H. Doğan, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul, 1990, s. 184.
[2] C. Esat Arseven, Sanat Ansiklopedisi,  MEB Basımevi, C. I, İstanbul, 1983, s. 546.
[3] E. Acar, “Konut”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi,  C. 2, İstanbul, 1997, s. 1041.
[4] S. Hakkı Eldem, Türk Evi Plan Tipleri, İstanbul, 1968.