Batı Roma Doğu Roma
Hristiyan Pagan
Latince Yunanca
Roma İstanbul(330)
Hristiyan tapınaklarına kilise,bir piskoposluk bölgesine, içinde piskopos kürsüsü bulunan ana kiliseye de katedral adı verilir. Katedraller ve kiliseler Batıda çeşitli dönemlerdeki mimarlık üsluplarının temel öğelerinin oluşturmuştur.
İlk Bizans dini mimarisi antik sanattan Bizans sanatına geçiş dönemini yaşamıştır. Erken devir Bizans mimarisinde, önce Konstantin ve Teodosius sülaleleri hüküm sürmüştür. Bu devrin iki büyük olayı Konstantin'in 4.yüzyılda Hristiyanlığı serbest bir inanç haline getirmesi ve İstanbul'u ikinci başkent seçmesidir. Hristiyanlığın en eski mabedi Fırat kenarındaki Durp Eurapos'da bulunmuştur. Erken Hristiyan bazilikaları, planı eksenli bir yapıdır ve apsisle son bulur.
Bizans Sanatını dönemlere ayırmak gerekirse;
Erken Hristiyanlık Dönemi (4.-5. yüzyıl )
İlk Bizans Dönemi ( 6.yüzyıl- 726)
.Bizans kimliğini bulmuş,Hagia Sophia ( Aya Sofya) bu dönemde inşa edilmiştir. Resimler ise ayrıntısız konu odaklı hale gelmiştir.
İkonoklazma Dönemi (726-842)
Bu dönemde manastır ve kiliselerde resimler yasaklanmıştır. Din adamlarının gücü artmış,figürlü süslemelerin üzerleri kapatılmıştır.
Orta Bizans Dönemi (842-1204)
Sanat için en parlak dönem diyebiliriz ayrıca bunun yanında IV.Haçlı Seferleri de bu dönemde görülmektedir. Kiliseler inşa edilmiş olup, kiliseler çeşitli bitkisel bezemeler,ışık-gölge oyunları ve helenistik izler taşımaktadırlar.
Kesinti Dönemi (1204-1263)
Laskarisler İznik'te halkı örgütlemiş, Batı Anadolu'ya mimari eserler kazandırmıştır. Bu dönemde Trabzon'da Kommenos Rum Devleti ile Mora ve Epiros despotlukları kurulmuştur.
Son Bizans Dönemi( 1263-1453)
Bu dönemde yağmalama olayları artmış mimari eserlere zarar verilmiştir. İmparatorluk güçlü durumda olmadığından sanat faaliyetleri de sönük kalmıştır. Eski yapılar onarılıp ek birimler yapılmıştır. Bu dönemde yapılan tek yapı Hora Manastırı'dır.
Türkiye'deki Bizans Eserleri
Hipodrom
İlk yapımına Septimus Severus döneminde başlanmıştır. Yapı devletin çeşitli bölgelerinden gelen anıtlarla süslenmiştir. İlk çağın stadyumları şeklindedir. Spor müsabakaları, siyasi merkez olarak hipodrom kullanılmıştır. İsyanların çıktığı sivil merkez olarakta tarihe geçmiştir.
Günümüze hipodromda bulunan üç anıt ulaşmıştır. Obeliks(Dikilitaş) Pembe granitten yapılmış, üzerinde hiyeroglif yazı bulunmaktadır. Orjinali Mısır'daki Karnak tapınağından gelmiştir. Üzerindeki yazıda Mısır firavunu III.Tutmasis zaferi ile hipodrom hayatını anlatan kabartmalar bulunmaktadır. Dikilitaş Mısır'dan gelmiş, kaidesini Bizans yaptırmıştır. Yılanlı Sütun; Yunanistan Delpho'daki Apollon tapınağından getirilmiştir. M.Ö. 478 yılında Yunan-Pers savaşında yapıldığı düşünülmektedir. Yılan başlarından biri günümüze ulaşmıştır. Örme Obelisk; yaptıranı belli değildir,dünyanın önemli anıtları arasında yer almaktadır. Brons kaplamalar Latin İşgali sırasında sökülüp eritilmiştir. Yekpare değildir. Anıt üzerindeki oyuklar Osmanlı zamanında .yeniçerilerin talim, tırmanış yapması için yapılmıştır.
Kaleler
.jpg)
Teknik ve prensipte Roma kalelerinin devamı niteliğindedir. Şehir ve liman kaleleri olmak üzere ikiye ayrılır. İnşa malzemesi olarak taş kullanılmış,almaşık olarakta inşa edilmişlerdir. Önemli kalelerde iç bahçe de bulunmaktadır. Duvar kalınlığı en az üç metre, uzunluğu ise 10 metredir. İstanbul surları üçlü sisteme göre yapılmıştır. (kule,seyirdin yolu,hendek)
Katakomblar
Yeraltıbdaki mezarlara verilen isimdir. en eski katakomb M.S.150 Domitilla'dır. Mezapotamyada da görülmüştür. İbadet yapma ve ölü gömme amaçlıdır. Geniş labirentler şeklinde birbirine bağlanır, odalarda lokulus(raf) bulunmaktadır. Ayrıca fresklerle süslenen katakomblarda mevcuttur. Kubikula; Antik dönem etkili aile mezar odası olarak bilinmektedir.
Hipojeler
Dar, dikdörtgen planlı üzeri tonozla örtülü doğu-batı yönlü uzanan mezar yapılarıdır.Erken Bizans döneminde karşımıza çıkmaktadır. Katakomblarda olduğu gibi hipojelerde de fresklerle süslenmiştir.
Valens Kemeri
Trakya'daki su kaynaklarının taşınması için inşa edilmiştir. 971 metre uzunluğunda iki uçta tek sırak ortada çift yönlü kemerler bulunmaktadır. En yüksek yeri 20 metre, temel seviyede 5.5 metre kalınlıktadır. İmparator Valens tarafndan 368-73 yıllarında Praefectus Clearchus'a yaptırtmıştır.Malzeme taş ve tuğladır. Osmanlı zamanınında Bozdoğan su kemeri olarak kullanılmıştır.
Binbirdirek Sarnıcı
İstanbul'daki en büyük sarnıçtır. 64x57 boyutunda 224 adet sütun bulunmaktadır. İnşasına Konstantin başlanmıştır. Üzeri çapraz tonozlar örtülüdür. Günümüzde müze ve konser salonu gibi faaliyetlerde kullanılmaktadır.
Yerebatan Sarnıcı
En büyüğü 336 sütun 140x70 boyutundadır Justinyanus tarafından inşa edilmiştir. Her sütun devşirme ve birbirinden farklıdır. Zemini mermerle kaplıdır.
Forum Kontantinus
Hellenistik ve Roma döneminde nekropol isşevli görmüştür. Bugünkü seviyenin yaklaşık dört metre aşağısında mezarlar bulunmaktadır. İmp. Kontantin tarafından 325 yılında yaptırılmıştır. Forumun yuvarlak plana sahip olması okyanusu simgeler. Erken dönemde forumların kent yaşamı ve imparatorluk törenleri açısından önemi büyüktür. Antik anıtlarla süslenen meydanda dükkanlar, senato binası ve kiliseler yer almaktadır.